Heilige Maria Magdalena

De populariteit van een vrouw

Feestdag: 22 juli

Maria Magdalena reisde met Jezus als een van zijn volgelingen en was een getuige van zijn kruisiging, begrafenis en opstanding. Ze wordt minstens twaalf keer met name genoemd in de canonieke evangeliën, meer dan de meeste apostelen.

Geheel uit de tijd en volkomen vrouwonvriendelijk horen we nogal eens dat mannen de enige echte "personen" zijn. Vrouwen zouden allemaal hetzelfde zijn en een echte persoonlijkheid kun je bij vrouwen niet vinden. Alle vrouwen zouden gericht zijn op verzorging en huishouding, niet rationeel kunnen nadenken, en van nature ingesteld zijn op het behagen en dienen van mannen. "Het enige recht van vrouwen is het aanrecht". Dit seksistische vrouwbeeld is in ieder geval in de westerse cultuur officieel achterhaald.

Ik hoop u echter in dit verhaal te kunnen laten zien, hoe in het lot van de deze ene vrouw het lot van alle vrouwen zichtbaar wordt.

Was Maria Magdalena maar een man geweest, dan zouden haar kennis, haar inzicht, haar wijsheid en haar liefde ons tot op de dag van vandaag tot voorbeeld dienen. Helaas(?) was zij een vrouw. En dus werd zij in de geschiedenis van het christendom naar beneden gehaald, bezoedeld en tot hoer verklaard. Maria Magdalena: geen ander, man noch vrouw, heeft de leringen van Jezus zo naar wezen, zin en diepte verstaan. Daarom is zij bij uitstek degene, die ons kan verduidelijken, wat Jezus ons nu eigenlijk heeft willen vertellen. Tijdens haar leven was zij degene, die Jezus' onderricht keer op keer aan de mannelijke leerlingen van Jezus heeft mogen onthullen. Zonder haar toelichting zou de boodschap van Jezus voor hen een dode en lege letter gebleven zijn. Zij was degene, die aanwezig was bij de kruisiging en het lege graf bezocht. En ook vandaag is zij degene, die de levende zin en betekenis van wat Jezus ons heeft willen leren, kan onthullen. Bij uitstek is zij bemiddelaarster, tolk; bij uitstek is zij degene die in ons het licht kan ontsteken van begrip, bewustzijn en inzicht. Maria Magdalena, zij was een vrouw. Levend in een tijd, waarin de vrouw nog als tweederangs gezien werd, ondergeschikt aan de man. En daarom heeft zij moeten ervaren, hoe haar keer op keer de mond werd gesnoerd; door mannen. Heeft zij moeten ervaren hoe zij belasterd werd tijdens haar leven, maar ook na haar dood, toen ze nog steeds gevaarlijk bleek voor de mannelijke suprematie.

De koesterende Moeder Maria staat nog steeds op een voetstuk en ik hoop, dat dit altijd zo zal blijven. Voor die andere Maria uit de bijbel, Maria Magdalena, was er in eerste instantie geen plaats in het christendom. Maria Magdalena blijkt echter de verpersoonlijking van het krachtige en het wijze in vrouwen te zijn. Zij leefde als Maagd, in de zin dat ze onafhankelijk was van de man. Zij is de bijbelse figuur, die vrouwelijke gelovigen in hun eigenwaarde kan sterken.

Maria Magdalena is een van de bekendste figuren uit het evangelie. Toch spreekt de bijbel nauwelijks over haar. Er staat dat zij rouwde bij het kruis, als eerste het lege graf en de opgestane Heer zag, en toen snel de andere discipelen zijn boodschap ging doorvertellen. Lucas vertelt dat van haar 'zeven boze geesten waren uitgevaren'. Verder zwijgt de bijbel over de Magdaleense. Desondanks is zij in de christelijke traditie een eigen leven gaan lijden, dat is omzweemd met erotiek. Maria Magdalena is een vrouw die de eeuwen door tot de verbeelding heeft gesproken. Ze is vereerd en verguisd. Wat is van dat imago overgebleven? Volgens sommigen was zij het, en niet de apostel Petrus, die Jezus' vertrouweling was en die zijn woorden het best heeft begrepen. Portret van een geliefde én gewantrouwde volgeling.

Het evangelie naar Maria is eeuwenlang verborgen geweest. In de canon werd het niet opgenomen en in de kerkgeschiedenis verdween het helemaal uit het gezichtsveld. Van dit evangelie is minder dan de helft bewaard gebleven; tien van de negentien pagina's ontbreken. Bij toeval zijn er in 1896 enkele fragmenten opgedoken in Cairo, Egypte. Aan de duitse geleerde C. Reinhardt worden door een antiek-handelaar enkele papyrus-bladen te koop aangeboden: geschreven in de Koptische taal. De antiek-handelaar wil (kan) weinig vertellen over de herkomst van deze geschriften. De bladen worden overgebracht naar het nationale museum van Berlijn. In 1912 wil men de tekst uitgeven, maar door een overstroming in de drukkerij, gebeurt dat niet. Pas in 1955 wordt deze tekst gepubliceerd. In 1938 ontdekte men enkele verzen in een oude collectie van papyrus-rollen, geschreven in het Grieks. Deze collectie komt uit Egypte. In 1945 werd in Egypte, bij de plaats Nag Hammadi, door een boer een kruik gevonden met wel 52 geschriften uit de eerste eeuw. Daarbij was ook een deel van het evangelie naar Maria. Dit werd in 1977 uitgegeven. Enkele fragmenten zijn in beide bronnen te vinden.

Waarschijnlijk is het evangelie naar Maria, althans de verschillende versies en fragmenten die we bezitten, in de eerste helft van de tweede eeuw op schrift gesteld. Het evangelie moet dus van vroegere datum zijn. Geleerden gaan er nu van uit dat het evangelie rond 100, in de tijd van het evangelie van Johannes, geschreven moet zijn. De oorspronkelijke tekst was waarschijnlijk in het Grieks gesteld; ook hiervan zijn nog enkele flarden teruggevonden. Opvallend is ook dat alle fragmenten hun herkomst hebben in Egypte.

De auteur van dit evangelie is Maria Magdalena, ook al spreekt de tekst zelf steeds over Maria en nooit over Maria Magdalena. Maar de tekst spreekt over het conflict tussen Petrus en Maria en van haar wordt gezegd, dat de Verlosser haar meer liefgehad heeft dan andere leerlingen. Zij was de belangrijkste leerling van Jezus Christus. Uit vergelijkbare teksten weten we dat het in beide gevallen om de Maria gaat uit de handelsstad Magdala. Het gaat hier dus om Maria van Magdala, de eerste en grote apostel. Maria Magdalena stond model voor het priesterschap van de vrouw. De kerk heeft haar rol als leerling van Jezus eeuwenlang glashard ontkend. Zij is naar beneden gehaald, en om haar helemaal te verguizen, tot hoer verklaard. Zij werd opzettelijk vergeleken met een andere Maria, een bekeerde prostituee.

De historische Maria Magdalena:
De evangeliën noemen drie vrouwen, die een rol speelden in Jezus' leven. Zij maken de vrouwelijke drieëenheid compleet.
De drie bijbelse vrouwen zijn:

• Maria Magdalena (= van Magdala, El Mejdel, een welvarend stadje aan het meer van Galilea, legendarisch (de vraag is: vóór of ná de Marialegende?) vanwege de losse omgangsvormen die daar gebruikelijk zouden zijn geweest. Magdala is door de Romeinen verwoest in 75 nChr. Zeer levensecht wordt deze vrouw neergezet door Johannes, wanneer hij haar op de Paasmorgen voor dag en dauw laat rondzwerven in de graftuin, hartstochtelijk op zoek naar 'haar heer', wenend. Als zij hem gevonden heeft, vliegt ze hem om de nek (of valt hem te voet, net zo u wilt), waarop Jezus de beroemde woorden uitspreekt: Noli me tangere ! (maar dan in het Aramees natuurlijk, wat in beide gevallen zeggen wil: "Houd mij niet vast of Raak mij niet aan". Daarover zijn de geleerden het nog niet eens). Deze scène is sinds de Middeleeuwen een vast onderdeel op afbeeldingen van de Opstanding;

• Een 'zondares' die ooit - tijdens een deftig diner' kwam binnengestormd, Jezus' voeten kuste, met haar haren afdroogde en daarna zalfde. Lukas vertelt dit verhaal in hoofdstuk 7; daar valt ook de term 'zondares' . In de discussie die daarop - in het eerbiedwaardige mannengezelschap - volgt, neemt Jezus haar in bescherming tegen de kritiek van de gastheer. Dat zij een prostituée was, wordt niet met zoveel woorden gezegd, maar de term 'zondares' en haar loshangende haren suggereren dat wel. Na een gelijkenis over schuldvergeving spreekt Jezus de woorden: "Haar zonden zijn haar vergeven, al waren zij vele, want zij betoonde veel liefde." (Even tussen haakjes: natuurlijk verwijst Jezus hier nìet naar haar praktijk als prostituée, want prostitutie heeft niets met liefde te maken);

• Maria van Bethanië (die aan Jezus' voeten zat om de woorden van haar 'rabbi' te 'leren'), de zus van Lazarus en Martha zalft in het evangelie van Johannes (hoofdstuk 12) op bijna indentieke wijze Jezus' voeten als de zondares in Lukas 7. Ook zij droogt ze met heur haren af. Een identificatie van vrouw 2 en vrouw 3 (en via vrouw 2 dus ook met vrouw 1) is volgens de uiteenlopende chronologie en geografie van de evangeliën onmogelijk, maar literair zeer verleidelijk. . De oosterse kerk heeft het nooit gedaan. Zij blijft Maria van Bethanië en Maria van Magdala onderscheiden; in de Westerse kerk daarentegen heeft Gregorius de Grote in de 6de eeuw in een beroemde preek over Maria Magdalena deze identificatie zo grondig voltrokken, dat eerst in de 16de eeuw (humanisme en reformatie) deze beide weer uit elkaar gehaald konden worden op grond van historisch-kritisch Schriftonderzoek. De bekende franse historicus Georges Duby aarzelt niet om de fusie van deze drie vrouwengestalten een geniale vondst van de Latijnse kerkvaders te noemen. Het (imaginaire) vrouwenportret dat zo ontstaat is immers zo ongelooflijk rijk, dat zij één van de invloedrijkste vrouwspersonen van de Europese geschiedenis is geworden. Als complement van de altijd kuise moeder-maagd Maria beeldt deze complexe persoon een heel stuk van de visie van de kerk op de 'vrouw' en het 'vrouwelijke' uit.

Gregorius van Antiochië liet Jezus de volgende opdracht geven aan de vrouwen: ‘Ga aan mijn leerlingen de mysteries verkondigen die ge hebt gezien. Wees de eerste leraar van de leraren. Petrus, die mij heeft verloochend, moet horen dat ik ook vrouwen kan uitkiezen om mijn apostelen te zijn.’ Maria Magdalena in de Middeleeuwen Vooral in de Middeleeuwen fungeerde Maria Magdalena als een heldhaftige tegenfiguur in een onderdrukkende mannelijke cultuur. Zij werd bewonderd
- als een vrouw die de eerste getuige was van de verrijzenis;
- als een vrouw die de apostelen de waarheid had bijgebracht toen ze ervan afweken;
- als een vrouw die preekte - toen het vrouwen verboden was te prediken;
- als een vrouw die de mannelijke overheersing de baas werd.
De devotie tot Magdalena bereikte grote hoogten. We treffen haar aan op beelden, vriezen, altaarpanelen en in verluchte manuscripten. Gewoonlijk wordt ze afgebeeld op het moment dat ze door Christus wordt gezonden, als lezend in de Schrift of als predikend voor het volk. Een psalterium uit de twaalfde eeuw toont haar terwijl zij de vergadering toespreekt van de apostelen die eerbiedig luisteren. Zij functioneerde overduidelijk als uitdrukking van de overtuiging van de mensen dat een vrouw inderdaad deel kon hebben aan het volle priesterambt.

Gedicht van Babette Gijsen

Maria Magdalena dag 22 juli 

Vandaag is het Feest
De Katholieke Kerk herinnert zich 
wie haar Ontstaansrecht gaf
door haar Volledige Overgave.

Maria Magdalena, 
Ere jouw Barmhartigheid,
Jouw Onvoorwaardelijke Liefde,
de Grootsheid van jouw Werken.
Subliem is de Hand die ons de Weg wijst.

24 Strijders van Gelukzaligheid en Liefde
Voortvarend planten wij het Nieuwe Zaad 
van een Nieuwe Vrede, in een Nieuwe Tijd,
in een Nieuwe Mensheid.

Gouden Dagen zullen wij oogsten
In de Kracht van ons Bestaan, 
Wonderen zullen wij verrichten
vanuit de Vreugde van Gods Naam.

Mijn note over Maria Magdalena:

Zie ook onze pagina over het Evangelie van Maria Magdalena