Heilige Clara van Assisi

 (1194-1253)

11 Augustus: Feest van de H. Clara van Assissi

De jeugd van Clara:

Op 16 juli 1193 werd Clara Favarone di Offreduccio in een adellijke familie geboren in Assisi in Italië. De naam Clara betekent: de stralende, de lichtende. Zij was de oudste dochter en had nog twee zussen: Catharine en Beatrice. Haar vader, één van de vijf ridders uit de familie Offreduccio, was bijna nooit thuis. Haar oom Monaldo vertegenwoordigde het gezag in de familie. De moeder van Clara, Ortolana, was een sterke vrouw en van haar weten we dat ze op bedevaart ging naar het Heilige Land, naar de graven van de apostelen in Rome en naar het heiligdom van de heilige Michael in Apulië. Clara kreeg een degelijke opvoeding, die erop was gericht, dat ze later met een edelman zou trouwen. Ze leerde spinnen, weven en borduren. Daarnaast leerde zij ook Latijn.

Ze wist met mensen om te gaan uit de hoogste kringen, hetgeen haar later goed van pas kwam. Ze was achttien jaar oud toen broeder Franciscus, die de vastenpreek hield in de St. George kerk in Assisi, haar beïnvloedde om haar hele leven te veranderen. Het was mogelijk dat zij zou worden uitgehuwelijkt aan iemand die ze niet mocht, maar in elk geval ging zij in het geheim naar broeder Franciscus toe. Door hem werd haar verlangen versterkt om alle aardse dingen achter zich te laten en haar leven te wijden aan God. Het is duidelijk dat het christen-zijn haar ernst is. Ze toonde dat in een bezielend, christelijk leven. Ze was fijngevoelig voor de nood van anderen en ze bad en vastte streng. Op Palmzondag, 18 maart 1212, kwam zij met haar familie naar de kerk van San Rufina voor de palmwijding. In gedachten verzonken keek Clara naar het kruis. Zij merkte niet dat de bisschop de palmtakken wijdde met water. Mensen drongen zich naar voren voor een palmtak, maar een plotselinge schuchterheid hield Clara terug. De bisschop bemerkte dit, kwam van het altaar, gaf haar een takje en zei: "Clara, vandaag begint de Heer zijn lijden. Voor jou is het ook een belangrijke dag. Ga met God."

Clara verlaat haar huis:

Clara verlaat 's nachts Clara in stilte het ouderlijk huis. Buiten wachten minderbroeders haar op en brengen haar naar de Portiuncula, hun heiligdom. Hier neemt Clara afscheid van de wereld. Eén voor een legt zij haar sieraden op het altaar. Wanneer zij haar haren heeft losgemaakt pakt Franciscus een schaar en knipt in de stilte van de donkere nacht de lokken af en legt ze naast de sieraden. Dan legt hij Clara een grauw kleed van ongeverfde wol om. En daar legde ze de gelofte af van armoede, kuisheid en gehoorzaamheid. Omdat er nog geen nonnenklooster was, bracht hij haar onder bij de Benedictinessen van San Paolo delle Abbadesse, waar zij een hartelijk welkom ten deel viel.

Op Goede Vrijdag kwamen familie en vrienden haar halen. Ze vluchtte het kerkje in. Toen de mannen opdrongen, trok ze de doek van haar hoofd. De mannen zagen haar afgeknipte haar, het teken van haar gewijd zijn aan God, en trokken zich morrend terug. Franciscus heeft haar daarna overgebracht naar het klooster van "De Arme Vrouwen van de H. Angelo di Panzo". Op de dinsdag na Beloken Pasen werd er 's avonds aan de deur geklopt. Zestien dagen waren voor haar zusje Catharina (later kreeg ze de naam Agnes) voldoende geweest om het besluit te nemen haar zuster te volgen en zich aan God te wijden. Ze was nog maar veertien jaar. Maar haar wachtte al een huwelijk. De volgende middag kwam de familie om haar te halen. Door een harde klap viel Catharina en raakte bewusteloos. Heel haar leven zou ze daar hoofdpijn aan over houden. Haar zus Clara wist de mannen te overtuigen, dat het Catharina ernst was met haar beslissing om zich aan God te wijden.

San Damiano:

Clara en Catharina gingen in het vervallen huisje naast het kerkje van San Damiano wonen. Het was het jaar 1215 en Clara was toen 22 jaar oud. Franciscus had de opdracht gekregen om het vervallen gebouw te herstellen. Hij was er met de broeders meteen aan begonnen. Ook de bijgebouwen werden hersteld. Het duurde even, maar toen drong het tot hem door dat het niet ging om een materieel herstel van de kerk, maar om een geestelijk herstel. Toen hij besefte dat het daarom ging, pakte hij dat aan. Op deze plaats zou Clara de rest van haar leven doorbrengen. Ook andere vrouwen sloten zich bij hen aan. In 1238 telde de gemeenschap reeds 50 zusters. Clara is, met Franciscus, stichteres van de naar haar genoemde Clarissen.

Zij was de eerste vrouw die een leefregel voor vrouwen schreef. Haar moeder komt tenslotte ook bij haar dochter Clara in het klooster wonen. Op 9 augustus 1253 werd de orde door paus Inocentius IV bekrachtigd. Op 11 augustus, twee dagen later, stierf Clara. Bij het sterven van Clara, zo wil de legende, verschijnen er jonkvrouwen met gouden kronen. Maria dekt haar toe met een gouden sluier. Zij werd door paus Alexander IV op 15 augustus 1255 heilig verklaard. In 1263 - tien jaar na de dood van Clara - legde paus Urbanus IV de meeste clarissenkloosters een nieuwe regel op, die de band met de minderbroeders en het armoedebeginsel aanzienlijk verzwakte. Rond 1400 voerde de heilige Coleta een hervorming door die teruggreep op de oorspronkelijke regel van Clara.

De Minderbroeders:

In de lente van 1209 was Franciscus met zijn eerste elf broeders in Rome om de paus goedkeuring te vragen voor hun leven volgens het evangelie. Dit had hij met weinig woorden en eenvoudig laten opschrijven. Na enig over en weer gaf paus Innocentius III mondeling toestemming aan de broeders. Hiermee was de eerste (een kwestie van tijdsaanduiding) orde van Franciscus, die de naam minderbroeders zou dragen, een feit. Op 29 november 1223 kwam het tot een schriftelijke goedkeuring door middel van een bulle van paus Honorius III. Dit is de definitieve of gebulleerde regel van 1223. In 1228 arriveerden de eerste minderbroeders in Nederland en vestigden ze zich in Den Bosch.

De Communiteit:

De communiteit, die steeds grotere vormen aannam, werd in het begin door Franciscus geleid. Bepalend voor het model van leven waren de volgende drie wezenlijke punten:

• De keus voor een besloten leven van gebed.
• Een leven in bezitsloosheid in navolging van Jezus.
• De belofte dat Franciscus en de broeders hen zouden beschermen. Naast het getijdengebed kenden de zusters ook handenarbeid, zoals werken in de tuin of borduren.

Bovendien waren er zusters die buiten het klooster dienst deden. Boodschappen doen voor anderen en dergelijke. Bedelen werd niet gepast gevonden voor vrouwen. Intern waren er spanningen. Vaak waren er zusters ziek, die verpleegd moesten worden. Politieke spanningen lieten het klooster niet ongemoeid. Uiteindelijk werd het voornemen opgevat om zich in Assisi te vestigen. Dat is ook gebeurd, al was dat pas nadat Clara was overleden. De waarde van de armoede bestond volgens Clara in het vrij worden van alles wat een mens kan binden, om de mens te worden zoals God haar heeft bedoeld. Het is bovendien de weg naar echte zuster- en broederschap. Voor de zusters was het leven zwaarder dan voor de broeders, omdat ze afhankelijk waren van de vrijgevigheid van de mensen. Zij moesten vertrouwen op de zorg van God. Clara en haar zusters hebben veel onbegrip ondervonden ten aanzien van hun nieuwe levenswijze.

Twee maal redde Clara San Damiano van de ondergang. Toen de Saracenen het klooster van San Damiano bedreigden, kwam Clara volgens de getuigen van het heiligverklaringsproces met een hostie naar buiten waarop de Saracenen op de vlucht sloegen. Toen huurlingen van de keizer later nog eens de stad bedreigden, pakten zij op het gebed van Clara opnieuw hun biezen. Dit gebeuren wordt jaarlijks op het festa del Voto op 22 juni herdacht. Clara heeft weinig geschriften nagelaten. Een levensvorm, een testament, een zegen en vier brieven aan Agnes van Praag. Zusters uit het klooster van Clara waren nog tijdens het leven van Clara naar andere landen van Europa gegaan. Daar stichtten ze nieuwe kloosters. Door de persoon van Clara en haar levende spiritualiteit drong de weerklank van haar levenswijze door tot ver buiten de muren van haar klooster en over de grenzen van haar tijd. Ook in Nederland zijn de Clarissen vertegenwoordigd. Zo zijn er kloosters die de Regel van de H. Clara onderhouden in Eindhoven, Megen, Nijmegen, Someren, Wijchen en Boxmeer.

Patrones:

Clara kan - op grond van haar naam - worden aangeroepen bij oogziekten. "Ogentroost" (in het Frans: "Herbe de Saint Claire") is een plantje, dat met haar in verband wordt gebracht. Verder kan zij worden aangeroepen tegen koorts. Clara is patrones van Clarissen, glasververs, naaisters en borduursters, goudsmeden, wasserijpersoneel, ruitenzetters en blinden. Wanneer Clara met Kerstmis 1252 ziek is, kan zij niet naar de nachtmis. Achteraf vertelt zij haar zusters, dat zij in een visioen samen met de broeders in de kerk van de heilige Franciscus de nachtmis heeft gevierd. Om deze reden is Clara in 1958 uitgeroepen tot patrones van de televisie, telegrafie en telefonie.

De Clara-Noveen

De heilige Clara werd door veel mensen in nood bezocht. Zij bad en werkte voor hen. Door haar gebed werd één stuk brood verdeeld tussen alle zusters en ieder kreeg een groot stuk. Een jongen, die een vlek had op zijn ogen, kon door haar gebed weer zien. Zo zijn er in haar levensverhaal verschillende wonderen opgetekend, die op haar gebed zijn gebeurd. Het is tevens een oude traditie, dat men - vooral - eieren naar de Clarissen draagt om mooi weer te krijgen. In Vlaanderen zegt men wel: "Eieren voor Klaarke, goed weer voor het paarke". Dit alles verklaart het vertrouwen van veel mensen op de voorspraak van de heilige Clara. Een noveen ter ere van de heilige Clara is zo een bepaalde manier om in vertrouwen op deze heilige een bepaalde gunst te vragen (een noveen is negen dagen indringend een smeekgebed tot God of zijn heiligen richten met de hoop te verkrijgen wat men vraagt. Het is een wijze van bidden - een ritueel - dat door de Kerk aanvaard is en wordt aanbevolen). Dit kan natuurlijk met of zonder kaars en ook zonder publiciteit. In die zin is een Claranoveen natuurlijk aanbevelenswaardig. Wereldwijd worden er 9-daagse novenen tot de heilige Clara gehouden.

Maar vaak plaatsen mensen ook een advertentie in de trant van: "Noveen St. Clara. Belangrijk; vraag alleen positieve dingen. Bid negen dagen het weesgegroet bij een brandende kaars, ook als u er geen zin in heeft. Vraag twee dingen, die vast onmogelijk lijken om gehoord te worden en iets wat u heel erg te harte gaat. Laat de negende dag de kaars geheel opbranden en publiceer dit bericht. U krijgt wat u vroeg." Deze advertenties kan men zo nu en dan in kranten lezen, ook in de grotere landelijke en buitenlandse dagbladen. Een dergelijke advertentie begint te gelijken op de beruchte kettingbrieven. Als je zo'n kettingbrief krijgt, moet je die brief verder verspreiden, want wanneer men die ketting doorbreekt, zou men zich allerlei ongelukken op de hals halen. Je wordt dus in zekere zin verplicht om hieraan mee te doen. In soortgelijke zin is bij de zogenaamde Claranoveen een voorwaarde om verhoord te worden, dat je de Claranoveen publiceert.

Dit heeft NIETS met gebed te maken. Integendeel. Het is in wezen een heidense vorm van afgodendienst. Het is zo van doe dit en dan doe ik dat. Men offert om iets terug te krijgen. De kern van het christelijke offer is dat God zelf het offer op het altaar geeft. Een dergelijke Claranoveen is manipulatief van aard en schadelijk voor het geloof. Deze Claranoveen speelt in op angst- en magiegevoelens van mensen. Op een simpele en directe manier probeert men het geloof van de mensen het fundament te ontnemen. Bovendien spekt het de kas van kranten. Wie weet, heeft een of andere duistere werknemer van een advertentiebureau dit uitgedacht. Bidden is in vertrouwen zich richten tot God of zijn heiligen. We komen daar in een bovennatuurlijke wereld terecht, onzichtbaar en toch werkelijk. We mogen gerust een kaars laten branden, het helpt onze aandacht en ons volhouden. We mogen er ook over getuigen naar anderen toe, maar dat kan ons door niemand worden opgelegd en vooral: daarvan hangt de gebedsverhoring niet af.

Slotwoord:

Clara van Assisi is een van de meest markante vrouwen uit haar tijd. Zelf beschouwt zij Franciscus als haar voorbeeld en leermeester. Hij heeft een beslissende rol gespeeld in de uitgroei van haar roeping en in de vormgeving ervan. Zij noemt zichzelf en ook de gemeenschap van haar zusters in San Damiano het "plantje" van Franciscus en hem noemt zij: "onze steunpilaar, na God, onze enige troost en ons houvast". Haar leven heeft zich gedurende bijna veertig jaar helemaal afgespeeld in de beslotenheid van het klooster van San Damiano. Maar de roep van haar bijzondere levenswijze bleef niet binnen de muren van dat klooster gevangen. Haar tijdgenoten gebruiken daarvoor het beeld van de geur van reukwerk die door gesloten deuren naar buiten dringt. Zij is de overtuiging toegedaan, dat haar roeping en de trouw aan haar levenswijze van grote betekenis zijn, niet alleen voor haar volgelingen in engere zin, de 'arme zusters', maar ook voor veel andere mensen."

Paus Johannes Paulus II stuurde op 11 augustus 2003 een speciale groet naar de clarissen, naar aanleiding van de 750e verjaardag van de dood van de Heilige Clara. In zijn brief schrijft hij dat de levenswijze die door haar werd aangereikt ook vandaag de dag nog een alternatief is voor de ontevredenheid en de oppervlakkigheid, in een tijd waarin velen hun eigen identiteit lijken verloren te hebben. “Mensen lijken vaak te vergeten dat ze door de liefde van God werden voortgebracht en door Hem in de eeuwige gemeenschap verwacht worden”. De paus ontving zondag ook al een groep jongeren in zijn zomerverblijf in Castel Gandolfo. Hen riep hij op om het voorbeeld van de Heilige Franciscus en de Heilige Clara te volgen. Hij nodigde hen tevens uit om deel te nemen aan de Wereldjongerendagen van 2005 in Keulen.